تاثیر رژیم های آبیاری و قارچ میکوریزا بر عملکرد و اجزای عملکرد کنجد

کنجد یکی از مهمترین گیاهان دانه روغنی در دنیاست و برای کشت تناوبی با گیاهان مختلف، مناسب می باشد. محدودیت منابع آب برای آبیاری در سطح جهانی مطرح است. تنش خشکی یکی از مهمترین عوامل محیطی محدودکننده تولید کنجد می باشد. آبیاری به علت تأثیر مثبت بر عملکرد دانه، در مناطق خشک و نیمه خشک در تولید کنجد بسیار حائز اهمیت است. تأثیر کمبود آب می تواند به وسیله تلقیح ریشه گیاهان با قارچ میکوریزا کاهش یابد. در این مطالعه، هدف، تعیین تأثیر سطوح مختلف آب کاربردی (تأمین 60، 80، 100 و 120 درصد کمبود رطوبتی خاک) با روش آبیاری قطره ای- نواری سطحی (تیپ) و تلقیح گیاهان با قارچ میکوریزا (گلوموس موسه آ) بر عملکرد، اجزای عملکرد و کارایی زراعی مصرف آب کنجد بود. آزمایش در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در استان اصفهان، که از مناطق خشک ایران محسوب می شود، در سال 1389 انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. مقدار آب آبیاری بر اساس رطوبت روزانه خاک در طول دوره رشد گیاه محاسبه شد. نتایج نشان داد که تأثیر مقدار آب کاربردی (رژیم آبیاری) بر ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد کپسول در بوته، طول کپسول، تعداد دانه در کپسول، وزن خشک اندام هوایی، عملکرد دانه، شاخص برداشت، عملکرد روغن و پروتئین و غلظت فسفر در ریشه و اندام هوایی در سطح احتمال 1% معنی دار است. تأثیر کاربرد میکوریزا بر عملکرد دانه و روغن در سطح احتمال 5% و بر کارایی زراعی مصرف آب و غلظت فسفر در ریشه و اندام هوایی در سطح احتمال 1% معنی دار شد. بیشینه عملکرد دانه (05/2858 کیلوگرم در هکتار) در تیمار آبیاری 120 درصد نیاز آبی و تلقیح شده با قارچ میکوریزا و بیشینه عملکرد روغن کنجد (94/1698 کیلوگرم در هکتار) در تیمار آبیاری 100 درصد آبیاری مورد نیاز و تلقیح شده با قارچ میکوریزا حاصل شد. کمینه عملکرد دانه (2/1460 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد روغن (774 کیلوگرم در هکتار) در تیمار آبیاری 60 درصد آب مورد نیاز و بدون کاربرد میکوریزا به دست آمد. تأثیر رژیم های آبیاری بر کارایی زراعی مصرف آب محصول دانه به دلیل وجود رابطه خطی، بین کاهش عملکرد محصول و کاهش مقدار آب آبیاری در سطح احتمال 5% معنی دار نشد. ولی تأثیرکاربرد قارچ میکوریزا بر کارایی زراعی مصرف آب محصول دانه در سطح احتمال 1% معنی دار شد. بیشترین کارایی زراعی مصرف آب محصول دانه (74/0 کیلوگرم بر مترمکعب) مربوط به رژیم آبیاری 80 درصد و تلقیح شده با قارچ میکوریزا و کمترین آن (53/0 کیلوگرم بر مترمکعب) مربوط به رژیم آبیاری 60 درصد و بدون تلقیح بود. تأثیر رژیم های آبیاری و کاربرد قارچ میکوریزا بر کارایی زراعی مصرف آب محصول روغن معنی دار شد. بیشترین کارایی زراعی مصرف آب محصول روغن (43/0 کیلوگرم بر مترمکعب) مربوط به رژیم آبیاری 100 درصد و تلقیح شده با قارچ میکوریزا و کمترین آن (28/0 کیلوگرم بر مترمکعب) مربوط به رژیم آبیاری 60 درصد و بدون تلقیح بود. با توجه به تحلیل اقتصادی صورت گرفته، بیشترین سودآوری از نظر عملکرد دانه مربوط به تیمار 80 درصد و تلقیح شده با میکوریزا و از نظر عملکرد روغن مربوط به تیمار 100 درصد و تلقیح شده با میکوریزا بود. نتایج نشان داد که کم آبیاری منجر به محصول کمتر شده و تلقیح با قارچ میکوریزا، عملکرد گیاهان تحت تنش را به واسطه اثر مثبت بر جذب مواد غذایی بهبود می بخشد. پیشنهاد می شود که در سال های کم آبی، از روش آبیاری قطره ای- نواری همراه با کاربرد قارچ میکوریزا در سطح آبیاری 80 درصد آب مورد نیاز برای ذخیره آب مصرفی استفاده گردد.